Melodie: LvdK 138 / LB 477 (Komt allen tezamen)
Bij: Matteüs 2:1-11; Lucas 2:1-20; Johannes 1:1-14
Thema: Kerst
1 Kom allen nu samen, blij en opgetogen,
kom met ons mee, ja, kom naar Betlehem.
Zie de geboren Koning van de engelen.
Refrein:
Kom, laten wij aanbidden,
kom, laten wij aanbidden,
ja, laten wij aanbidden Hem, onze Heer!
2 U – Zoon van de Vader, God en licht – kwam nader,
U werd gedragen in Maria’s schoot.
Werkelijk God, ontvangen en gebo-ren.
Refrein
3 De engelenlegers riepen ‘s nachts de herders
weg bij hun kudde naar de stal en het Kind.
Laten ook wij met haast en eerbied ko-men.
Refrein
4 Een ster liet de wijzen Christus eer bewijzen:
goud, mirre, wierook als geschenk voor Hem.
Laten wij dan dit Kind ons hart ook ge-ven.
Refrein
5 U, Kind, daar gelegen in het hooi, tot zegen
voor wie geloven: U omarmen wij.
U die ons lief hebt, zoveel meer dan mensen doen.
Refrein
6 Zing, engelenkoren, laat uw zangen horen,
zing in ‘t paleis van God met hemelstem:
‘Ere zij God, hier boven en op aar-de.’
Refrein
7 Aan U alle glorie, Jezus, onze Redder,
U, die op deze dag geboren bent.
Woord van de Vader, dat nu mens geworden is.
Refrein
KvH, 17 december 2024
(Voor toelichting: lees verder onder de afbeelding)
Toelichting
Dit lied ontstond op verzoek en op het goede moment. Ik had net een Adventslied herzien (Hoe zal ik U ontvangen?) en bedacht toen dat ik nog geen Kerstlied had. Maar ja, alles op zijn tijd…
Echter, op 9 december kreeg ik op persoonlijke titel een vraag van Hans Biesma. Met hem heb ik in 2023 een paar keer prettig mogen samenwerken, toen ik voorging in CGK Zierikzee (waarvan Brouwershaven, m’n eerste gemeente (2000-2006) sinds 2023 onderdeel is; eerder was het een kleine zelfstandige GKV).
Hans begeleidt in Zierikzee vaak de liturgie op het orgel; ook maakt hij voor de erediensten regelmatig arrangementen voor meerdere muziekinstrumenten. Hij vroeg of ik “een wat frissere versie van ‘Komt allen tezamen’ beschikbaar had, of die anders wilde schrijven.” Nee, die had ik niet. Maar zijn vraag werd aanleiding om met het lied aan de slag te gaan. Ik hoop dat dit lied die frissere versie mag zijn.
Oorspronkelijke versie met maar liefst zeven coupletten
Volgens het Compendium bij het Liedboek (zie link onderaan) gaat het lied terug op een Latijns lied, ‘Adeste, fideles, laeti triumphantes’, dat in de 17e of 18e eeuw in Frankrijk of Duitsland is gemaakt. Over wie er de auteur(s) van is (zijn), bestaat geen eenstemmigheid. Waarschijnlijk komt het lied uit rooms-katholieke hoek.
In Nederland is het lied bekend geworden als ‘Komt allen tezamen, jubelend van vreugde’, Gezang 138 (LvdK 1973), met vier coupletten. Dat is een vrije vertaling, waarbij elementen uit de niet-vertaalde verzen gebruikt zijn voor wat wel berijmd werd. Het nieuwe Liedboek nam die vier coupletten over van LvdK in Lied 477 (LB 2013) en voegde een nieuwe vijfde couplet toe. In Engeland bevat The New English Hymnal (1986) een vertaling van álle zeven coupletten, bekend als ‘O come, all ye faithful, joyful and triumphant’. Mogelijk gaat de Nederlandse lied terug op deze Engelse vertaling, las ik bij Wikipedia.
De coupletten in de Latijnse tekst bezingen:
(couplet 1) de vreugdevolle aanhef en oproep;
(couplet 2) de godheid en de maagdelijke geboorte van Jezus – het Latijn spreekt niet van ‘virgo’, maagd, maar van ‘puella’, jonge meid of vrouw;
(couplet 3) de herders in Betlehem;
(couplet 4) de wijzen uit het oosten – omwille van de traditie met ‘wijzen’ vertaald; er staat ‘magi’, magiërs);
(couplet 5) liefde van Christus en onze gebrekkige wederliefde;
(couplet 6) de engelenzang, en
(couplet 7) een lofprijzing.
Op zevenvoudige manier – zeven is een symbolisch getal, dat volmaaktheid uitdrukt – wordt de grootsheid van het Kerstevangelie bezongen.
Werkwijze
Ik heb alle zeven coupletten eerst letterlijk vertaald uit het Latijn. Waar mijn Latijn wat op de achtergrond was geraakt, hielp Jaap Jonker, oud-docent Duits en Latijn, mij uitstekend bij het goede verstaan ervan. Daarmee ben ik dankbaar verder aan de slag gegaan. In aansluiting bij de gevende tekst, maar ook met een zekere vrijheid en dichterlijke variatie.
Zo bevat couplet 2 duidelijk sporen van de geloofsbelijdenis van Nicea, waar over Jezus gezegd wordt (in vet wat in het couplet staat): ‘…geboren uit de Vader voor alle eeuwen, God uit God, Licht uit God, waarachtig God uit waarachtig God; geboren, niet geschapen…’
Ik ben er vrijer mee omgegaan omwille van begrijpelijkheid en zingbaarheid. Daarbij heb ik een scheutje Apostolische Geloofsbelijdenis meegenomen, waar over Jezus staat, dat Hij ontvangen is van de Heilige Geest, geboren uit de maagd Maria. Die laatste twee vette woorden heb ik verwerkt
letterlijk:
God uit God, licht uit licht,
gedragen in de schoot van een jonge vrouw (meisje)
echt God, verwekt, niet geschapen (gemaakt)
mijn versie:
U – Zoon van de Vader, God en licht – kwam nader
U werd gedragen in Maria’s schoot.
werkelijk God, ontvangen en geboren.
Het lied kende geen rijmwoorden aan het slot van een regel. Toch heb ik in de coupletten 2,4,5 en 6 daar wat meegespeeld.
Mijn tweede versie heb ik besproken met Kees Smits, dichter en oud-docent Nederlands en medekerklid. Van zijn adviezen heb ik dankbaar gebruik gemaakt. Samen mochten we ook enkele projecten voor de liturgie doen in onze gemeente, NGK Kampen–Eudokiakerk.
Link naar Compendium voor het Liedboek
Voor meer achtergrondinformatie op LvdK 138 / LB4 77 (Komt allen tezamen) en voor de Latijnse tekst met 7 coupletten: https://www.liedboekcompendium.nl/lied/477-komt-allen-tezamen-4_4_5